ژانر دفاع مقدس، به بازنگری و ساماندهی نیاز دارد/شور شیرین قربانی زمان اکران شد
فیلم سینمایی " شور شیرین " روایت زندگی و گوشه ای از رشادت های شهید کاوه است که تلاش می کند مظلومیت مردم کردستان را به تصویر بکشد. " جواد اردکانی پیش از این فیلم سینمایی " به کبودی یاس" را در زمبنه سینمایی دفاع مقدس با مضمون زندگی شیهد برونسی کارگردانی کرده است.
« شور شیرین» را گر چه رئیس شورای صنفی نمایش، "غیر مردمی " خواند اما در جشنواره سی ام فجر با مخاطب ارتباط خوبی بر قرار کرد و توانست جایزه نگاه ملی را به خود اختصاص دهد. استقبال مخاطبان از این فیلم دفاع مقدسی ، فروش آنرا از مرز 130 میلیون تومان گذراند و این درحالی است که اکران فیلم سینمایی«شور شیرین»در شرایطی بود که در میان دعواها و بحث های اخیر وزارت ارشاد و حوزه هنری دچار مشکل شده و نتوانست در سینمای آزادی و سینماهای دیگر حوزه هنری اکران عمومی داشته باشد.
گفتگویی با «جواد اردکانی » در خصوص روند تولیدفیلم ، از استقبال مخاطب ، حمایت دولت از آثار ارزشی در زمان اکران ترتیب داده ایم که از نظر می گذرانید:
• برای نخستین سؤال بفرمایید که چرا سراغ شخصیت شهید کاوه رفتید؟
? شهید کاوه یکی از شهدای بزرگ استان خراسان است و ما خراسانی ها ارادت ویژه ای به ایشان داریم. طبیعی است که من به عنوان یک فیلمساز خراسانی، بسیار علاقمند بودم که در راستای معرفی بیشتر ایشان کاری بسازم. ضمن اینکه معرفی سرداران هشت سال دفاع مقدس در منطقه کردستان و به تصویر کشیدن وضعیت مردم مظلوم آن دیار در آن سال ها که تحت ستم مضاعف قرار داشتند از دیگر اهداف من بوده است.
به هر حال پرداختن به زندگی شهید کاوه به عنوان یکی از درخشان ترین چهره هایی که در کردستان جهاد کرده و نقش بسزایی در ایجاد امنیت و آرامش در آن منطقه داشت؛ می توانست مسیر رسیدن به این اهداف را تأمین کند.
• چه میزان توانستید در فیلم شور شیرین به شخصیت اصلی شهید کاوه نزدیک شوید؟
? ما سعی کردیم در این فیلم نامه به شخصیت شهید کاوه نزدیک بشویم؛ تصور می کنم با مقطعی که از زندگی این شهید روایت کردیم ، این امر مهم اتفاق افتاده باشد.
• در فیلم شور شیرین فاصله سال 61 تا شهادت شهید کاوه در سال 65 را نداریم. آیا در نظر داشتید که فیلم‌های دیگری در باره مقاطع دیگر زندگی شهید بسازید یا برای یک بار همین فیلم را در باره کاوه ساختید؟
? مشکلی که در این نوع فیلم‌ها وجود دارد و ما در فیلم به کبودی یاس هم با آن مواجه بودیم، این است که در زندگی این شخصیت‌ها مقاطع مختلفی وجود دارند. مثلاً در مورد شهید کاوه، ما باید یک مقطع را انتخاب می‌کردیم و لذا مقطع ورود کاوه به کردستان را انتخاب کردیم، یعنی مقطعی که کاوه جوان، تازه دارد کاوه می‌شود. کاوه تازه بعد از سال 60 که ما او را در آنجا رها کرده‌ایم، تیپ ویژه را تشکیل می‌دهد، درگیر عملیات‌های بزرگ و بعد درگیر جنگ با جبهه صدام می‌شود و در سال 65 هم به شهادت می‌رسد. کاوه در طی این چهار سال رشد عجیب و غریبی می‌کند و شاید به تعبیری اصلاً قابل مقایسه با کاوه جوان سال 60 نباشد.
اینها مستلزم آن است که ما سریال کار کنیم. من با آقای ضرغامی صحبت کرده و گفته‌ام که بهترین قالب برای نشان دادن این شخصیت‌ها، سریال است. هم به دلیل وسعت فرصتی که هست و می‌شود مطالب بیشتری در مورد این شخصیت‌ها گفت و هم به دلیل اینکه یک سریال 30- 40 قسمتی خیلی بهتر می‌تواند مخاطبش را جذب کند و حتی تبدیل به یک جریان بشود. اشاره کردم که آقای عیانفر قبلاً یک سریال 50 قسمتی در باره شهید کاوه نوشته بودند. الان سریال شهید شوشتری به شکل جدی مطرح است. به کبودی یاس را هم که ساخته بودیم، آقای بخشی‌زاده مدیر شبکه 2 خیلی ابراز علاقه کردند که بیایید و سریال برونسی را برای ما کار کنید که اینها در حد ابراز علاقه باقی ماند.
من واقعاً در ذهنم نبود که شور شیرین 2 و 3 را بسازم. فرصتی ایجاد شد و من هم ترسیدم که اگر از این فرصت استفاده نکنم، سال بعد همین فرصت هم پیش نیاید. ، بنابراین گفتیم در حدی که در توانم هست، شهید کاوه را معرفی مختصری کنم. آرزو می‌کنم دوستان دیگر و کسانی که توانایی‌های بیشتری دارند، به میدان بیایند و فیلم‌های سینمایی یا سریال‌های دیگری در این موضوع کار شود.
• معمولا در آثاری که به شخصیت انسان های بزرگ پرداخته می شود؛ شاهد شعارزدگی هستیم ، شما چه تلاشی کردید برای اینکه فیلم به ورطه شعار زدگی گرفتار نشود؟
? کلماتی مثل شعارگونه، کلماتی نیستند که در نقد فیلم به عنوان یک سری ملاک ها و معیارهای عملی راجع به آنها صحبت کرد. باید ببینیم منظور از "شعار زدگی" چیست و اصلا "شعار" به چه معنا است که وارد آنها نشویم. به هر حال برای من مهم نبود که این اثر شعارگونه بشود یا نشود؛ چون به نظرم این یک دام است که ما را از بسیاری از واقعیت ها دور می کند. در مقطع دهه شصت، شعار جزئی از واقعیت اجتماعی جامعه ما بود به نوعی دیگر می توان گفت: شعار نه تنها چیز بدی نبود ؛بلکه جزئی از شخصیت های تأثیرگذار آن دوران محسوب می شد.
درساخت این فیلم ، سعی کردیم به واقعیت ها وفادار باشیم؛ اگر اتفاق خوبی هم در این عرصه افتاده باشد، محصول این وفاداری به واقعیت ها و رجوع به مستندات است که با توجه به آنها سعی کردیم حد المکان آنچه که بود و است را باز سازی کنیم
.
• آیا تعمد خاصی را لحاظ کردید که کمتر از بازیگران حرفه ای استفاده کنید؟
? در انتخاب بازیگران برخی از نقش ها تعمد داشته ایم. آن هم به دو دلیل ، یکی اینکه بین شخصیت اصلی و بازیگر شباهت وجود داشته باشد و دیگر اینکه خود بازیگر به آن نقش و ارزش های کسی که جای او بازی می کند؛ معتقد و پایبند باشد.
زیرا من نمی توانم بپذیرم کسی را برای ایفای نقش یک شهید انتخاب کنم که اصولا به موضوع شهید و شهادت اعتقاد چندانی ندارد یا فردی در فیلم من نماز بخواند که خودش اهل نماز نیست یا کسی را به عنوان بازیگر نقشی، انتخاب کنم که در برابر ظلم و ستم ایستادگی کرده است ،در حالیکه آن بازیگر در زندگی واقعیش برعکس این ارزش ها عمل می کند. تمام تلاش ما در فیلم "شور شیرین" و به" کبودی یاس" این بود که بازیگران را با لحاظ کردن این ملاک ها و معیارها انتخاب کنیم .
البته برای ما موضوع زبان و لهجه هم اهمیت فوق العاده ای داشت که این موضوع در انتخاب نقش مشهدی ها و کردها یک فاکتور تعیین کننده بود .
• با توجه به دو فیلم قبلی شما که روایت زندگی شهیدان برونسی و کاوه بود ، قصد دارید این روند را در ادامه مسیر فیلمسازی تان ادامه دهید؟
? من اصراری در ادامه این مسیر ندارم ؛ ولی اگر شرایط فراهم شود و بتوان کار خوب و مناسبی انجام داد ؛ قطعا استقبال می کنم . برای من این نوع کار به نسبت زمینه ها و گزینه های دیگر دارای اولویت بیشتری است. البته قرار بود امسال فیلم شهید" شوشتری" را کار کنیم . حدود یکسال هم درگیر تحقیق و نگارش آن کار بودیم؛ اما نهایتا بنا بر دلایلی از ادامه کار انصراف دادم .
• به نظر شما چرا فیلم ها دفاع مقدس از نظر استقبال هنرمندان و مخاطبان مهجور مانده است؟
? این موضوع دلایل مختلفی دارد. جزء آن بحث هایی است که اگر بخواهیم با دو – سه جمله پاسخش را بدهیم ؛ دچار همان شعارزدگی می شویم. فقط می توانم بگویم: برخی از این دلایل به حق و بعضی ناحق است. درباره هنرمندان باید گفت : قرار نیست تمام هنرمندان به سراغ فیلم هایی با ژانر دفاع مقدس بروند. هر کسی تحمل سختی های این نوع فیلم سازی را ندارد. چرا که میزان سختی های ساختن این نوع فلیم ها از نوشتن فیلم نامه تا اجرا در هر مسئولیتی که باشی ، نسبت به سایر کارهای دیگر، قابل مقایسه نیست.
از نگاهی دیگر می توان گفت: هنرمندان ما بر اثر تجربه سال های گذشته به این نتیجه رسیده اند که اگر یک کار دفاع مقدسی انجام دهند باید منتظر باشند در اکران فیلم، در بازخورد رسانه ای و در جشنواره به مشکل بربخورند. البته مشکل فقط محدود به تولید فیلم دفاع مقدس نمی شود، بلکه این روند در بعد از تولید هم ادامه می یابد! مجموعه این مشکلات و سختی ها عده ای را از این فضا دور می کند. اما واقعیت این است ، افرادی که با عشق و علاقه و ایمان پای همه چیز ایستاده اند کم نیستد و وظیفه مدیران فرهنگی و مسئولین است که برای این عده از هنرمندان فرصت کار و فضای مناسب ایجاد کنند . به حتم سختی ها هر چه کمتر شود ، پرداختن به این نوع کارها بیشتر و تولید آثار بهتری را خواهیم دید.
• به نظر شما مسئولان چه کمکی در این زمینه می توانند داشته باشند؟
? با توجه به مدیریت فرهنگی در جامعه باید بگویم که خیلی امیدوار نیستم که سختی های کار به زودی برطرف شود . واقعا نشان های مثبتی در این زمینه دیده نمی شود. مثلا برای اکران یک فیلم دفاع مقدس مدیریت فرهنگی باید تدابیر ویژه ای لحاظ کند. یا حداقل آنچه که استحقاق طبیعی آن کار است را برایش در نظر بگیرند. در مورد "شور شیرین" می توانم بگویم: از آنجایی که بخش بزرگی از مخاطبانش دانش آموزان و دانشجویان بودند ما اصرار داشتیم کار در فصل مدارس و دانشگاه ها اکران شود که متأسفانه این امر محقق نشد و "شور شیرین" را از بخش مهم مخاطبانش محروم کردند. با این اتفاقات احساس می کنیم، مدیریت فرهنگی حتی فضای طبیعی اکران را هم حاضر نیست در اختیار اینگونه فیلم ها قرار دهد. تا اوضاع اینگونه باشد نه از مردم توقع دارم که از فیلم های دفاع مقدس استقبال ویژه ای داشته باشند و نه از هنرمندان انتظار دارم که با عشق و آمادگی بیشتر به مشارکت برای تولید چنین کارهایی پیش قدم شوند.
• "شور شیرین" در زمان درگیری بین وزارت ارشاد و حوزه هنری اکران شد ، این موقعیت برای شما مشکلاتی به همراه داشت؟
? در مرحله اول باید بگویم ما با زمان اکران فیلم مخالف بودیم زیرا معتقد بودیم که فیلم قربانی زمان اکران خواهد شد. اختلافات بین وزارت ارشاد و حوزه هنری بر مدت بلاتکلیفی ما افزود که اصلا آیا فیلم اکران می شود یا نه !؟ حتی تلویزیون هم که پخش تبلیغات فیلم را شروع کرده بود با شروع اختلافات و بلاتکلیفی اکران، تبلیغاتش را کم کرد. متأسفانه تبلیغات شهری هم در زمان خودش صورت نگرفت و این اختلافات و درگیری ها خسارات زیادی به ما زد.....
• ظاهرا تلویزیون تبلیغاتی برای شور شیرین پخش نمی کند ؟
? نمی دانم مشکل از کجاست ! قرار بود تلویزیون تبلیغات مناسبی برای این فیلم داشته باشد . این فیلم از آن دسته فیلم هایی بود که آقای ضرغامی دستور حمایت ویژه صادر کرده بودند.
• اوضاع گیشه را چطور می بینید؟
? اوضاع گیشه ما رو به بهبود است. اگر به ما اجازه بدهند که شرایط طبیعی اکران را داشته باشیم اوضاع گیشه ما به نسبت تایمی که شروع کردیم بهتر هم می شود؛ در صدی از مخاطبان ما کسانی هستند که توسط نهادها بیلط پیش خرید شده، دریافت می کنند و این بلیط ها می باید توزیع شود؛ این هم یک امر زمان بر است. مخاطبان عادی هم از"شور شیرین "نسبت به فیلم هایی که همزمان اکران می شود؛ استقبال بدی نداشته اند. به استثنای فیلم آقای عطاران که شرایط ویژه ای در اکران دارد ،" شور شیرین" در بین سایر فیلم های در حال اکران جایگاه بدی ندارد
.
• در مورد مشکلات ساخت فیلم شورشیرین هم بگویید؟
? پاسخ این سوال را اجمالا در مشکلات ساخت فیلم های دفاع مقدس عنوان کردم، اجازه بدهید در این قصه زیاد ریز نشویم . این موضوعات ، چیزهای تازه ای نیستند. "شور شیرین" با مشکلات عمومی که فیلم های دفاع مقدس با آن دست به گریبان هستند ، مواجه بود. واقعا بی انصافی است که به حمایت سپاه برای ساخت فیلم اشاره نکنم. اگر حمایت سپاه پاسداران نبود، این فیلم ساخته نمی شد، یعنی به گونه ای ناممکن بود. البته باید گفت: شرایط عمومی سینمای دفاع مقدس دشوار است و شامل فیلم شورشیرین هم می شود.
• انتخاب اسم فیلم از جانب شماست، اسامی خیلی سینمایی نیستند ؛ تقریبا حالت ادبی دارند مانند " به کبودی یاس" یا " شور شیرین" که البته تا حدی بهتر است؛ فکر می کنید اسم فیلم در فروش آن تأثیرگذار است؟
? البته انتخاب اسم فیلم در میزان فروش بلیط تأثیر گذار است؛ اما اوضاع اکران فیلم های سینمایی آنقدر به هم ریخته و از رابطه خارج است که اسم برای فروش خیلی تعیین کننده نیست. خیلی فیلم های سینمایی با اسامی ... داشته ایم که نفروخته اند. بالاخره اسامی فیلم ها طرفداران و مخالفینی دارد و طبیعی است که اسم فیلمم را به سلیقه خودم انتخاب کنم .
فیلم" یاس کبود" هم این گونه بود. خیلی از دوستان به شدت شیفته اسم بودند و به خاطر این انتخاب ما را تشویق کردند و دیگرانی هم بودند که با این اسم مخالفت می کردند.
در "شور شیرین" هم به همین منوال بود. من حقیقتا مثل شما نتوانستم مرز بین فیلم سینمایی و غیر سینمایی را متوجه شوم. خیلی از اسم های ادبی به تعبیر شما روی خیلی از فیلم های سینمایی بوده و کسی ایرادی به آن نگرفته است . به هر حال اگر روزی مرز بین این دو را تشخیص بدهم سعی می کنم اسامی فیلم را سینمایی انتخاب کنم.
در واقع وقتی می گوییم این اسم سینمایی است یا نه ؟ ملاک و معیاری را باید در نظر داشته باشیم . وقتی رجوع می کنیم به تولیدات سینمای ایران و دنیا این گونه نیست که اگر فیلمی پسوند فلان داشته باشد و دو تکه باشد. اسمی سینمایی است ، بهترین ملاک برای ما اتفاقی است که در سینما افتاده است، انواع و اقسام اسامی فیلم ها در دنیا و ایران بر فیلم ها گذاشته شده است به همین خاطر برای من ، مرز بین اسم ها هنوز مشخص نیست.
• آینده سینمای دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می کنید؟
? نکته ای را که باید عرض کنم این است که دیدن و اکران فیلم دیگر تعریف دو – سه دهه قبل را ندارد .منظور اینکه فیلم های سینمایی در آن سال ها فقط در سینما به نمایش در می آمد؛ اما اکنون تعریف اکران عوض شده است و در واقع بخش کوچکی از فیلم در سینما به نمایش در می آید بخش بزرگتر آن نمایش فیلم در شبکه های خانگی و انواع و اقسام جاهایی است که برای نمایش فیلم به وجو آمده است.
در این تعریف مخاطب صرفا کسی نیست که فیلم را در سالن سینما دیده است , شخصی که پای تلویزیون می نشیند و فیلم رامی بیند، مخاطب فیلم محسوب می شود . معتقدم سینمای دفاع مقدس از مخاطب انبوهی برخوردار است . بسیاری از فیلم های دفاع مقدس هم بوده که در اکران بخش " سینماها"موفق نبوده است اما زمانی که در "تلویزیون " نمایش داده می شود با استقبال روبرو شد .
به عنوان مثال فیلم " خدا حافظ رفیق" به قولی" سر این فیلم را در اکران سینما بریدند" ولی بارها آن را از تلویزیون پخش کردند در حالیکه با اقبال عمومی مردم روبرو شد. بنابراین خیلی از فیلم ها ی دفاع مقدس ما در مجموع فیلم های موفق و پر مخاطب قرار داشتند ؛اگرچه در اکران سینمایی پر مخاطب نبودند.
می توانم بگویم من ( از حیث بعد مخاطب به سینمای" دفاع مقدس" خوشبین هستم) بخشی از مخاطبان نشان دادند ؛ خواهان سینمای دفاع مقدس هستند و بخشی دیگر از مخاطبان که به سینما نمی روند در واقع با سینما قهر هستند؛ 97 درصد را شامل می شوند، طریق کانال های دیگر، سینمای دفاع مقدس را دنبال می کنند.
• و از موضع مدیریت چه نظری دارید؟
? از موضع مدیریتی و رفتاری که مدیران فرهنگی در مورد ساخت فیلم های دفاع مقدس نشان داده اند معتقدم اگر یک بازنگری و ساماندهی و قانونمندی درخصوص فیلم های دفاع مقدس صورت نگیرد و ساخت این گونه فیلم ها جزء اولویت ها قرارن گیرد، باید این انتظار را داشته باشیم که در آینده هم از لحاظ کمی و کیفی این سینما با شکل جدیدی روبرو شود البته امیدوارم این اتفاق نیافتد.
به هر حال کشور ما در شرایطی است که با انواع هجمه های فرهنگی روبرو است ، هجمه هایی که قصد دارند انگیزه های دفاع از میهن و ارزش های آن را کم رنگ کنند از این رو تقویت یت بنیه دفاعی و معرفی قهرمانان این عرصه اش نیازمند اصلی و مهم ما است . یکی از راه های مؤثر که می تواند بر ذهن و افکار جوانان تأثیر گذار باشد ساخت فیلم های دفاع مقدس است.
امیدوارم مدیران و مسئولان ذی ربط با گوشه چشمی به این حقایق، اجازه دهند داشته های ما در هشت سال دفاع مقدس برای ساخت فیلم های دفاع مقدس به کمک آید .
• اجازه دهید در باره قهر مردم با سینما ازشما سوال کنم؛ آیا مردم را نسبت به این موضوع به حق می دانید؟
? بله به دلایل مختلف به مردم حق می دهم . اعم از اینکه سالن های مناسب نداریم و اینکه سینما رفتن یک تفریح گران شده است و یک خانواده در این شرایط اقتصادی جامعه ما باید برای دیدن فیلم درسینما, هزینه ایی بالا را متقبل شود .
ضمن اینکه برای دیدن فلیم راه های ارزان تری وجود دارد که خانواده ها آنها را انتخاب می کنند. از طرفی فضاهای اخلاقی بر سینماهای ما باید بیشتر حاکم شود. همچنین بین فیلم های که نمایش می دهیم و نیازی که مردم دارند ، باید یک نسبت جدی تری باشد . معتقدم مردم را نباید محکوم کنیم ، چرا به سینما نمی آیند ! بلکه باید با آسیب شناسی متوجه شویم که ما چه کاری کرده ایم که مردم به سینما نمی آیند و متأسفانه درصد بزرگی ازجامعه را در برمی گیرد .
